قوم قشقای باستان و دولت باستانی هیتی

بر گفته از نوشته :در مورد برخی از قبایل یا مردم ماوراء النهر با توجه به قومیت ارمنی

برگرفته از Gr.Kapantsyan، Hayasa - گهواره ارامنه، ایروان،

1947، ص 128-146 (به روسی)

GASHGA or KASHKA

قشقا یک اتحادیه از قبایل متعددی بود که در متون هیتی از قرن پانزدهم پیش از میلاد به بعد ذکر شده است.  بر اساس کتیبه های مورسیلی دوم پادشاه هیتی، تقریباً تمام مناطق در  غرب فرات علیا تا  ناحیه «اززی Azzi) شامل پالا، تورمیتا و غیره متعلق به این مردم به  نام – Gashga, Kashgam- Kashka بوده  یا تحت نفوذ آن ها بوده است. تصور می شود که این قوم یا قبیله با کاسیت هایی که به طور مداوم یورش می بردند، یکسان باشد.

پادشاه آشور تیگلاتپیلسر اول (حدود 1115-1093) دریکی از کتیبه در منشورهای خود این قوم قشقا را (matKas-ka(a)-iapl) به عنوان سربازان دولت هیتی معرفی کرده است.

آن ها به همراه «اورومو» بعد از آن ها «کوموه» یعنی «کوماگنه» در جنوب ناحیه «ساماساتا» در کنار رود فرات بوده اند. (در کتیبه پادشاه اورارتویی ساردوری – کوماها) ذکر شده است.

 در زمان پادشاه تیلغات (تیگلات) پپلسر  Tiglathpileser چهارم ( پادشاه آشور در ۷۴۵-۷۲۷ پیش از میلاد)  در 738 قبل از میلاد از شاهزاده ای قشقایی به نام دا-دی-یلو(  Kaskaean Dadilu - ( mDa-di-i-lu) یاد می کند.

نام این شاهزاده( aluKas-ka-a-a) ، پس از  اسم شاهزادگان گورگوم و ملید (ملیتن). به صورت قشقا -یی هم نوشته می شود

( پدر هروزنی ) از این نظر فرض می‌کند که کتیبه‌های آشوری نیز  قبایل قشقا را در ساحل راست فرات علیا نشان می دهد.

از شرح لشکرکشی های مورسیلی دوم، پادشاه هیتی، این امر مشهود است  که قشقاییان آراونا را تحت سلطه یا کنترل خود در آورده بودند(آرناوا ی در حال حاضر به نام آرابان اوواسی در کنار رودخانه آرابان سو در شمال ساموساتا جنوب میلتون و در شمال حکمرانی (پالا) – هیتی و منطقه مربوط به «هایا سا و آززی » قرار دارد.

اما از آنجایی که قشقایی ها گاهی به آزار و اذیت و پاره ای اوقات به تسخیر و تصرف منطقه «پالا» مبادرت می کردند . و طبق  اطلاعاتی که من در دست دارم «پالا» ها در بخش شرقی دره «کلکیت» در منطقه ای که «جرجانیس) به آن ملحق می شود زندگی می کرده اند، این مردم قشقا را هم باید در همین دیار اقامت داشته باشند.

 اما «Gotze – گوتزه) پژوهشگر محل زندگی آن ها را منطقه « Pontus» می داند ( پونتیس سرزمینی در جنوب دریای سیاه و شرق ترکیه فعلی است) قشفایی هایی که در منطقه «بی هونیا Bihunia) به صورت شاهی حکمرانی می کردند، با اقوام آززیان همسایه بودند که در ناحیه ای بین تگراما که میان دو ناحیه دیورگی و میلیتا  و زیمعریا (در حال حاضر زیمارا) بودند که گاهی به منطقه علیا و یک بار هم تا منطقه هاتوشا پایتخت هیتی رسیده و آن را غارت کرده بودند. این  گشادگی سرزمین مانند حرکت هواشیان ها در شمال شرقی به جنوب بود که آن ها هم به نواحی گانووارا و شاموهی دست یافته بودند..

قشقایی ها در محل و نواحی مختلف و گسترده ای پراکنده بودند که از مناطق ساموساتا شروع می شد وتا  به حوزه پونتیک ادامه داشت، و نشان از موفقیت  و حضور غالب  یک عشایر بزرگی است که در پاره از موارد در فاصله های بسیار  از هم قراردارند و گاهی در میانشان عشایر دیگری جای داشته و زندگی می کرده اند.

احتمالاً برخورد با این اقوام چابک و فرار برای شاهان هیتی بسیار سخت بوده است. در متون که به خط میخی به دست آمده است، آنان برای عبور سربازانی که هدایایی برای خدایی طوفان ها حمل می کردند با هم متحد شدند که بتواند از عبور این کاروان ها در برابر  حمله این «مردم قشقایی» دشمن جلوگیری کنند.

 در هر حال (پدر هرزونی – نریک را یک استان یا شهر مهم هیتی معرفی می کند.او لین نکته مهم این است که این منطقه در مرز میان قشقایی ها و هیتی ها قرار داشت و احتمالا در ناحیه فرات بالا و یا به گفته ی گوتز در منطقه پونتیک واقع شده بود.

گروهی از این قوم قشقایی بعد ها به حوالی کوه های زاگری در منطقه بین النهرین شمالی مهاجرت کرده و ساکن شدند. حتی تعدادی از ان ها در شهر شیراز (در ایران) و شهر فیروزآباد فارس روی آوردند و پاره ای هم در عراق در نزدیکی شهر سلیمانیه همانند قبیله کردان جنگجو ، زندگی می کنند. حتی شاهزاده (فئودال) ارمنی هم در دانشنامه جغرافی خود از حکومت طولانی این قوم قشقایی در غرب ماورالنهر نیز اطلاع می دهد.

نقشه سرزمین قشقا و حکومت های اطرافش

ترجمه و تدوین : نوروز دّرداری (فولادی)